Για την έννοια της «ηγεσίας» έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις καθώς αυτή είναι πολύπλοκη. Το ερώτημα που τέθηκε σε όλες τις εποχές για το ποιος είναι πραγματικός ηγέτης έχει απασχολήσει όλους τους ανθρώπους και ειδικότερα τους επιστήμονες των σχετικών κλάδων (Φιλοσοφίας, Ψυχολογίας, Κοινωνιολογία κ.λπ.). Μέσα στην οικογένεια τον ρόλο του ηγέτη τον παίζει ο πατέρας ενώ οι παιδαγωγοί, οι γονείς και όσοι άνθρωποι γενικότερα συνεργάζονται για να διαμορφώσουν συνειδήσεις σε άλλους μπορούν να χαρακτηριστούν ως ηγέτες (Κυριακίδης, 1994, σελ. 170).
Ένα βασικό χαρακτηριστικό του ηγέτη είναι το «χάρισμα» που έχει ο ίδιος για να εμψυχώνει τους άλλους. Μέγας Αλέξανδρος, Μωυσής, Ναπολέοντας οδήγησαν τούς λαούς τους. Όλοι αυτοί οι ηγέτες είχαν κάποιο χάρισμα. Με τον όρο χάρισμα εννοείται κάποιο «δώρο» εκ γενετής, δώρο από το θεό που δεν μπορούμε να το αναλύσουμε λογικά καθώς ο χαρισματικός ηγέτης μαγνητίζει τους άλλους όσο δύσπιστοι και αν είναι (Αριστοτέλης, 1939. Machiavelli, 1952). Μέσω του χαρίσματος κάποιος αρχηγός μπορεί (Γεώργας, 1990, σελ. 128):
Α) να δημιουργήσει αίσθημα εμπιστοσύνης για το πρόσωπό του
Β) να αντιλαμβάνεται και να ανταποκρίνεται στους πόθους, στη δυστυχία, στις ελπίδες των άλλων
Γ) να δίνει την εντύπωση πως μόνο αυτός μπορεί να σώσει την κατάσταση
Δ) να δημιουργεί συναισθήματα δέους, απόλυτης αγάπης, ενθουσιασμού, θαυμασμού, έκστασης στους οπαδούς του, έτσι ώστε αυτοί να τον ακολουθήσουν στο όραμά του.
Ο ηγέτης θα πρέπει, εκτός των άλλων, να διαθέτει και ορισμένα χαρακτηριστικά. Παρότι η μελέτη τους δεν είναι απλή, καθώς δεν υπάρχουν προκαθορισμένα και σαφή όρια για τον προσδιορισμό των προσόντων του ηγέτη, πολλοί μελετητές έχουν κατηγοριοποιήσει τα χαρακτηριστικά αυτά. Αναφέρουμε, ενδεικτικά, ποια είναι αυτά σύμφωνα με δύο ερευνητές. Ο Κυριακίδης (1994, σελ. 172) αναφέρει δύο από τις κατηγοριοποιήσεις αυτές βασισμένες στον Stogdill και στον Zimmermannn. Κατά τον πρώτο είναι οι εξής:
1.Ικανότητα επαφής
2.Πρωτοβουλία
3.Αντοχή
4.Οργανωτική Ικανότητα
5.Αυτοπεποίθηση
6. Αλήθεια
7.Προθυμία για βοήθεια
8.Δημοφιλία
9.Προσαρμοστική Ικανότητα
10.Ετοιμότητα λόγου
Ενώ κατά τον δεύτερο τα χαρακτηριστικά αυτά είναι:
1.Θάρρος
2.Εξυπνάδα
3.Πρόβλεψη
4.Πρωτοβουλία
5.Σύνεση
6.Προσωπικότητα
7.Ανοιχτή καρδιά
8.Γνώση
9.Αυτοπεποίθηση
10.Κατανόηση
11.Ενεργητικότητα
12.Τιμιότητα
Θα ήταν, βέβαια, παράλειψη να μην αναφέρουμε εδώ την δύναμη της πειθούς που πρέπει να χαρακτηρίζει τον κάθε ηγέτη. Πολλοί θεωρούν ότι ο ηγέτης θα πρέπει να έχει ισχυρή προσωπικότητα και υψηλή νοημοσύνη. Όμως οι έρευνες του Stogdill (1948) και του Mann (1959) έδειξαν ότι υπάρχει μικρή συνάφεια μεταξύ ηγεσίας και υψηλής νοημοσύνης.
Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό του ηγέτη είναι το ύφος του (Lewin, 1939, σελ. 271-299). Ο ηγέτης χαρακτηρίζεται με μία από τις εξής τρεις συμπεριφορές: αυταρχικός ηγέτης, δημοκρατικός ηγέτης και Laissez-faire (δηλαδή ο ηγέτης που αφήνει πλήρη ελευθερία). Τα συμπεράσματα από την έρευνα του Lewin έδειξαν ότι ο αυταρχικός ηγέτης καταφέρνει και αυξάνει την ποσότητα της εργασίας ενώ με τον δημοκρατικό ηγέτη τα κίνητρα και η εργατικότητα είναι μεγαλύτερη. Με τον αυταρχικό ηγέτη παρατηρούνται περισσότερα φαινόμενα επιθετικότητας, εχθρικές ενέργειες, καταστροφές αντικειμένων και το φαινόμενο του αποδιοπομπαίου τράγου και, τέλος, παρατηρήθηκε περισσότερη δυσαρέσκεια ενώ με τον δημοκρατικό ηγέτη παρατηρήθηκε σύμπνοια και φιλική ατμόσφαιρα (Γεώργας, 1990, σελ. 134-137).
Κλείνοντας το σύντομο αυτό άρθρο σχετικά με τον ρόλο του ηγέτη παρουσιάζονται ξεχωριστά τα δύο βασικά είδη ηγεσίας (Κυριακίδης, 1994, σελ. 150).
«1. Αυταρχικός τρόπος ηγεσίας: Ο ηγέτης δεν ερωτά τα μέλη, αλλά αποφασίζει για όλα μόνος του. Παρατηρήσεις και έπαινοι γίνονται αυθαίρετα από τον ίδιο τον ηγέτη. Δεν συμμετέχει στην ζωή της ομάδας παρά μόνον όταν πρόκειται να δείξει τον τρόπο ενέργειας στα μέλη. Οι μέθοδοι δράσης των μελών και της ομάδας βρίσκονται στα χέρια του.
2. Δημοκρατικός τρόπος ηγεσίας
α) Οι αποφάσεις λαμβάνονται από την ομάδα μετά από συζήτηση που την ενθαρρύνει ο ηγέτης
β) Η δραστηριότητα προγραμματίζεται από κοινού, ο αρχηγός στη ανάγκη προτείνει διάφορες λύσεις που εκλέγουν τα μέλη
γ) Τα μέλη είναι ελεύθερα να εργαστούν με όποιον τρόπο θέλουν
δ) Η αμοιβή ή η τιμωρία γίνονται με αντικειμενικά κριτήρια και
ε) Ο ηγέτης συμπεριφέρεται σαν μέλος της ομάδας»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αριστοτέλης, (1939), Πολιτικά. Βιβλίο, Η΄, 1324b, 40. (Μετάφραση: Ν. Παρίτση). Αθήνα: Πάπυρος.
Γεώργας, Δ. (1990). Κοινωνική Ψυχολογία. Τόμος Β. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Κυριακίδης, Π. (1994), Κοινωνική Ψυχολογία, Ιωάννινα
Lewin, K. Lippit, R & White, R.K. (1939). “Patterns of aggressive behavior in experimental created ‘social climates’”. in: Journal of Social Psychology. 10. p. 271-299.
Machiavelli, N. (1952). The Prince. Chicago: Encyclopaedia Britannica
Mann, R.D. (1959). “A review of the relationships between personality and performance in small groups”. In: Psychological Bulletin. 56. p. 241-270
Stogdill, R.M. (1948). “Personal factors associated with leadership’. In: Journal of Psychology. 25. p. 35-71
*Dr. (PhD) Γιώργος Ε. Παπαδόπουλος
Διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Join the Conversation