Πρώτη ενότητα (συμπεριλαμβαν. και της εισαγωγής ) σελ. 11-46 :
Το ιστορικό Γυμνάσιο
Το ιστορικό Γυμνάσιο της Παραμυθιάς, ιδρύθηκε το 1918 από τον αείμνηστο Μητροπολίτη Νεόφυτο (κατά κόσμο Κοτζαμανίδη). Για να μη διακοπεί η λειτουργία του, λόγω έλλειψης καθηγητών και μαθητών, με την άδεια του Υπουργείου Παιδείας, δίδαξε και ο ίδιος ο Μητρο-πολίτης. Η δε αύξηση των μαθητών επετεύχθη με την ίδρυση του πρώτου οικοτροφείου (1919-1920) στην περιοχή του Αγίου Νικολάου της Παραμυθιάς. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960 το εν λόγω Γυμνάσιο ήταν το μοναδικό στη Θεσπρωτία. Στις τάξεις του φοιτούσαν μαθητές όχι μόνο από όλη τη Θεσπρωτία, αλλά και από τις γειτονικές με αυτήν περιοχές των Νομών Πρέβεζας και Ιωαννίνων.
Ποιος από μας, που υπήρξε μαθητής του Γυμνασίου της Παραμυθιάς (1957-1962), αλλά και από τους παλιότερους, δεν ενθυμείται τους αείμνηστους δασκάλους :
Γυμνασιάρχες : Περδικάρη Χαράλαμπο, Τσούλα Χαράλαμπο, Μπαϊρακτάρη Γεώργιο και Πάστρα Γεώργιο.
Καθηγητές : Στεφανουδάκη Σπυρίδωνα, Θεοφύλακτο Γεώργιο, Ψαθά Αιμίλιο, Πέτσα Νικόλαο, Σαμπρίκη Πέτρο, Πανδή Σπυρίδωνα, Οικονόμου Φώτιο, Μπέλλο Σταύρο, το ζεύγος Ζηκίδη – Φράγκου, Δήμου Τηλέμαχο και πολλούς άλλους;
Απόσπασμα (σελ. 12 – 13) :
« … χιλιάδες άλλοι, γυναίκες και άνδρες, αποφοίτησαν από το ξακουστό Γυμνάσιο της πόλης μας, το οποίο λειτουργεί συνεχώς από το έτος 1918 μέχρι σήμερα, αρχικά σε ωραιότατο κλασικό κτίριο, δωρεά του ευεργέτη Μιχαήλ Παραμυθιώτη, και αποτέλεσε, όλα αυτά τα δύσκολα χρόνια λαμπρό φάρο παιδείας, μάθησης, σωστής αγωγής, αλλά και ανθρωπιάς, γιατί σ’ αυτό δίδαξαν καθηγητές, που αγαπούσαν την Ελλάδα, τα παιδιά και την παιδεία και πρόσφεραν όλη τους τη φροντίδα για την πρόοδο και ανέλιξη των φτωχών μαθη-τών. ΄Ετσι, παρά τις δυσκολίες και τα πενιχρά οικονομικά μέσα, χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες εισήχθησαν και αποφοίτησαν από τα πανεπιστήμια της Ελλάδας … ».
Η Μητρόπολη της Παραμυθιάς
Η Μητρόπολη της Παραμυθιάς, επισκοπή μέχρι το 1897, έπαιξε σπου-δαίο ρόλο στη ζωή της Παραμυθιάς και της μητροπολιτικής της περιοχής. Συνέβαλε στην εξύψωση του πνευματικού επιπέδου, στην ενίσχυση του εθνικού φρονήματος, στην υπεράσπιση του καταπιεζόμενου παραμυ-θιώτικου πληθυσμού κατά τον καιρό της Τουρκοκρατίας ως και στην απελευθέρωση της Ηπείρου το 1913. Σήμερα η Μητρόπολη της Παρα-μυθιάς στεγάζεται στο καινούριο μητροπολιτικό μέγαρο που κτίστηκε αρχές του 1970, νότια της πόλης και στην περιοχή ΄Ανω Σαρδάκια.
H κατεδάφιση του παραδοσιακού και μοναδικού σε αρχιτεκτονική κτίσματος της Μητρόπολης της Παραμυθιάς αποτελεί στίγμα, που δε θα σβήσει με το πέρασμα του χρόνου.
Απόσπασμα σελ. 13
« Δίπλα ακριβώς από το Γυμνάσιο, λειτουργούσε μέχρι το 1972, σε ωραιότατο κτίριο, η Ιερά Μητρόπολη, με τον παραδεισένιο κήπο και την τεράστια εξώθυρα, με το βυζαντινό αετό για θυρεό της. … Η τεράστια προσφορά όμως της Ιερής Μητρόπολης υπήρξε η ίδρυση και λειτουργία του Μητροπολιτικού Οικοτροφείου Παραμυθιάς. Μεγαλύτερη πράξη ευεργεσίας, ιδιαίτερα για εκείνα τα δύσκολα χρόνια, δεν μπορούσε να υπάρξει. …»
Το Παζάρι
Σοφός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτός, που καθιέρωσε το Παζάρι της Παραμυθιάς να γίνεται κάθε Σάββατο. Και τούτο, επειδή διεξάγεται στο τέλος της εβδομάδας, με επόμενη μέρα την Κυριακή, αργία.
Το Παζάρι της Παραμυθιάς, εκτός της αγοροπωλησίας των τοπικών αγροτικών, κηπευτικών, πουλερικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, είχε και κοινωνικό χαρακτήρα. Εδώ συναντούσαν τους εργάτες, τεχνίτες, κτίστες, μαραγκούς, καλαντζήδες, προξενήτρες, τους συγγενείς τους που ζούσαν σε άλλα χωριά, άκουγαν τον τελάλη τον Κώστα Μος (Λούπας) που ανακοίνωνε τα πανηγύρια, τις δημοπρασίες και π. ά., που έμελλαν να συμβούν στο αμέσως επόμενο διάστημα. Εδώ συναντιόνταν τα βλέμ-ματα της νέας και του νέου, εδώ γίνονταν τα συνοικέσια με χορό και τραγούδι και εδώ μοίραζαν τα έξω χωριού καλέσματα γάμων.
Απόσπασμα σελ. 17
« ΄Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά και όμορφα στοιχεία της Παραμυθιάς ήταν η όλη κίνηση της πόλης κατά την ημέρα του Σαββάτου, που γινόταν η λαϊκή αγορά, το ονομαστό παζάρι, όπως το έλεγαν όλοι οι κάτοικοι της περιοχής. Χιλιάδες άνθρωποι κυκλο-φορούσαν, με διαφορετικές ενδυμασίες, ομιλίες, χαρακτήρες και συμπεριφορές. Εκατοντάδες ζώα και πουλερικά, κάθε είδους φρούτα και λαχανικά, κρέατα, τυριά όλα εκλεκτής ποιότητας και τοπικής παραγωγής, άλλαζαν χέρια. ΄Ενας πραγματικός παράδεισος ! Θαύμα ομορφιάς, που μόνον μεγάλοι ζωγράφοι ή κινηματογραφιστές μπορούν να αποδώσουν ! Και σήμερα λειτουργεί το παζάρι, αλλά δεν έχει πλέον την ομορφιά, την κίνηση και τη ζωντάνια του παρελ-θόντος ».
Ο Λάμποβος
Η ζωο – εμποροπανήγυρις της Παραμυθιάς ονομάζεται Λάμποβος, επειδή η ονομασία της προέρχεται από το χωριό Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου. Αρχίζει την πρώτη Κυριακή του Οκτώβρη εκάστου έτους και διαρκεί μια εβδομάδα. Τις μέρες αυτές η πόλη αλλάζει όψη.
Στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου του Βούλγαρη παλιά τοποθετούσαν ένα τεράστιο βαρέλι, « το γύρο του θανάτου », όπως το ονόμαζαν. « Ο γύρος του θανάτου » θέαμα αγαπητό και πρωτόγνωρο στους επισκέπτες του Λαμπόβου, προκαλούσε εντύπωση κυρίως στους νέους.
Το αποκορύφωμα του Λαμπόβου ήταν η μέρα Τρίτη, που οι επισκέπτες ξεπερνούσαν κάθε προσδοκία σε αριθμό. Την ημέρα αυτή ο Γυμνα-σιάρχης της Παραμυθιάς την είχε καθιερώσει αργία, δίνοντας στους μαθητές την ευκαιρία να απολαύσουν το Λάμποβο χωρίς το στρες του σχολείου.
Απόσπασμα σελ. 18 – 19
« Άλλο ένα χαρακτηριστικό στοιχείο, που έδινε μία άλλη εικόνα στην όλη φυσιογνωμία της Παραμυθιάς, είναι ο ξακουστός σε όλη την ΄Ηπειρο, Λάμποβος, μία μεγάλη « εμποροπανήγυρις και ζωοπανή-γυρις », η καταγωγή της οποίας ανάγεται στην εποχή της Τουρκο-κρατίας. Την πρώτη Κυριακή του μηνός Οκτωβρίου κάθε χρόνου και για μία ολόκληρη εβδομάδα, η πόλη συγκέντρωνε από όλη την ΄Ηπειρο, αλλά και πολύ ευρύτερα, εκατοντάδες εμπόρους, παραγω-γούς κάθε είδους προϊόντα, αγρότες, κτηνοτρόφους, μικροεπαγγελμα-τίες. … Στην περιοχή « Γαλατάς », ελάχιστα έξω από την πόλη, σε μία τεράστια έκταση, λειτουργούσε η ζωοπανήγυρις, όπου χιλιάδες ζώα, άλογα, μουλάρια, βόδια, πρόβατα άλλαζαν χέρια, όχι για σφαγή, αλλά για να χρησιμοποιηθούν από τους νέους κατόχους για μετα-φορές, όργωμα κ.λπ. …
Ο δυναμισμός του « Λαμπόβου » συνεχίζεται και σήμερα, και με την ορθή εποπτεία της Δημοτικής Αρχής, είναι αρκετά επικερδής τόσο για τους κατοίκους όσο και για τα οικονομικά του Δήμου »
Τα τοπικά δημοτικά τραγούδια
Ο πλούτος των ηπειρώτικων δημοτικών τραγουδιών διαφαίνεται και στο παρακάτω απόσπασμα, αφιερωμένο :
Στη γαμήλιο εκπομπή του γαμπρού (το ψίκι ), που πλησιάζει το σπίτι της νύφης.
Στη συγκινητική στιγμή, που η νύφη, συνοδεία κυρίως του πατέρα και του μεγαλύτερου αδερφού της, εξέρχεται της πατρικής οικίας και παρα-δίδεται στο μέλλοντα σύζυγό της.
Και στην καημένη τη μάνα, που ενώ την ρωτούν να μετρήσει τα παιδιά της, για να διαπιστώσει ποιο της λείπει, δίνει την ευχή της στο παιδί, τη νύφη, που την εγκαταλείπει.
Απόσπασμα (σελ. 32-33)
… « Το σόι της νύφης, όταν πλησίαζε το ψίκι κοντά στο σπίτι της νύφης, τραγουδούσαν :
Ερχονται οι συμπέθεροι, πέρδικα, μωρ’ πέρδικα,
έρχονται για να σε πάρουν, σαν πέρδικα γραμμένη.
Βάλτε τους να φαν να πιουν, να πιουν και να μεθύσουν.
Τη στιγμή που οι συγγενείς της νύφης βγάζανε τη νύφη από το σπίτι της, τραγουδούσαν :
Για γύρε, μάνα γύρε
και μέτρα τα παιδιά σου,
να δούμε ποιο σου λείπει.
Σου λείπει η θυγατέρα,
η πρώτη περιστέρα.
Φεύγω, μανούλα φεύγω,
ράχες θα σκαπετήσω,
θ’ αργήσω να γυρίσω.
Ώρα σου καλή παιδί μου και να’ χεις την ευχή μου.
Να ζήσεις, να προκόψεις, πολλά παιδιά να δώσεις »
Οι Αλβανοτσάμηδες της Παραμυθιάς
Οι Αλβανοτσάμηδες της Παραμυθιάς, αλλά και της ευρύτερης με αυτήν περιοχής, συμπράττοντες κατά την Κατοχή με τους εχθρούς της πατρί-δας, πρώτα με τους Ιταλούς και ύστερα με τους Γερμανούς, διέπραξαν, εκτός από τη σωρεία εγκλημάτων και πολλές ομαδικές εκτελέσεις. Αναφέρονται μόνο δύο, που έλαβαν χώρα στην Παραμυθιά :
α. Των εννέα (9) επαρχιωτών (μιας γυναίκας και οκτώ ανδρών) πλησίον και δυτικά του Δημοτικού Σχολείου του Βούλγαρη κατά τη 19η Σεπτεμβρίου 1943. Εβδομήντα δύο (72) έτη μετά την εκτέλεσή τους, ο Δήμος Σουλίου ανήγειρε μνημείο προς τιμήν τους στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου του Βούλγαρη. Τα αποκαλυπτήρια του έγιναν στις 19.09.2015 από τη Δήμαρχο του Σουλίου κ. Σταυρούλα Μπραΐμη -Μπότση.
β. Των Σαράντα Εννέα (49) Προκρίτων της Παραμυθιάς κατά το πρωινό της Εικοστής Ενάτης (29) Σεπτεμβρίου 1943.
Απόσπασμα σελ. 35, 38, 39, 40 κ. 41
«…Συγκρότησαν (εν. οι μουσουλμάνοι πρόκριτοι της Παραμυθιάς) από φυγάδες μωαμεθανούς Θεσπρωτούς και άλλους των παραμε-θορίων περιοχών της Αλβανίας τα τρία αλβανικά τάγματα, που πλαισίωναν την Ιταλική Μεραρχία, που προήλασε στη Θεσπρωτία. ΄Εκαναν διάφορες δολιοφθορές με την υποστήριξη των Ιταλοκατα-κτητών. Όταν εγκαταστάθηκαν οι Ιταλοί στην Παραμυθιά (4-5-1941), ακολούθησαν επαίσχυντες διοικητικές πράξεις : ….
Στις 19.09.1943 εκτελέστηκαν κοντά στο 1ο Δημοτικό Σχολείο της Παραμυθιάς εννέα άτομα από τα γύρω χωριά, που είχαν συλληφθεί στην αγορά της Παραμυθιάς την προηγούμενη μέρα, με την κατηγο-ρία ότι δήθεν ήταν συνεργάτες των ανταρτικών ομάδων. …
Το βράδυ της 27.09.1943 συλλαμβάνουν στα σπίτια τους ή και αλλού τους χριστιανούς κατοίκους της Παραμυθιάς. Οι συλλήψεις γίνονταν από ομάδες μουσουλμάνων Τσάμηδων με επικεφαλείς Γερμανούς. Η έναρξη και η λήξη της όλης διαδικασίας σηματοδο-τήθηκε από ρίψη φωτοβολίδων. …
Τα χαράματα της 29ης Σεπτεμβρίου 1943 η κουστωδία των Γερμανών και μουσουλμάνων Τσάμηδων οδήγησε τους 49 λίγο έξω από την πόλη. Από την προηγούμενη ημέρα όμηροι από τα γύρω χωριά της κοιλάδας της Παραμυθιάς (σ.σ. από το χωριό Ζερβοχώρι) είχαν ανοίξει στο σημείο εκείνο δύο μεγάλους ομαδικούς τάφους… »
Δεύτερη ενότητα:
Το γλωσσάρι – Λεξιλόγιο (σελ. 47-62)
Το γλωσσάρι – Λεξιλόγιο περιλαμβάνει λέξεις – με την ερμηνεία τους – κατά αλφαβητική σειρά των οποίων η χρήση σήμερα σπανίζει ή εκλείπει τελείως. Τις λέξεις αυτές χρησιμοποιούσαν ευρέως οι πατεράδες μας και οι παππούδες μας που έζησαν στα χρόνια κυρίως πριν την Κατοχή. Είναι επιλεγμένες από όλους τους τομείς της ζωής των κατοίκων της Παραμυ-θιάς και της γύρω περιοχής (αγροτική, κτηνοτροφική, κοινωνική, τοπω-νύμια, μικρά ονόματα ανθρώπων, δέντρων κ.π.ά.)
Απόσπασμα (σελ. 47 )
αγκούσα δυσφορία
Αϊδόνης Δονάτος
ακλαή βέργα ξύλινη, για φύλα της πίτας
ακουρμάσου πρόσεξε για να ακούσεις
αλάργα μακριά
αλάρωτος ανήσυχος, υπερκινητικός
αλησμονώ ξεχνάω
αλισβερίσι δούναι και λαβείν
Τρίτη ενότητα
Tο φωτογραφικό λεύκωμα (σελ. 63-95)
Το φωτογραφικό λεύκωμα αρχίζει από το ιστορικό Σούλι (παλιές οικίες, πηγάδια, κάστρο, Κούγκι, πόρπη της Μόσχως Τζαβέλας (συζύγου του Λάμπρου Τζαβέλα)) και τη χρυσοκέντητη φορεσιά της Κυρα-Φροσύνης (πανέμορφης αρχοντοπούλας των Ιωαννίνων, που έπνιξε ο Αλή πασάς στις 11.01.1801 μαζί με άλλες 17 Γιαννιώτισσες στη λίμνη της πόλης Παμβώτιδα).
Συνεχίζει με εικοσιένα (21) αγάλματα από την αρχαία Φωτική, με ορισμένα αξιοθέατα της Παραμυθιάς, όπως το σχολείο και την οικία του ευεργέτη Βούλγαρη, το παλιό Γυμνάσιο, την Παναγία της Παραμυθιάς (Μεγαλοεκκλησιά), το ρολόι, την Κούλια, το μνημείο των Σαράντα Εννέα (49) Προκρίτων, τμήμα πεζόδρομου κ. ά.
Και τελειώνει με δύο βρύσες της Παραμυθιάς και τους νερόμυλους Ντάλλα του Σουλίου
Η Πολιτιστική ΄Ενωση Παραμυθιωτών Αθήνας
Η Π. ΄Ενωση Παραμυθιωτών Αθήνας, είναι ένας αναγνωρισμένος Σύλλογος που ιδρύθηκε το 1977. Το έργο της σε όλο αυτό το διάστημα των σαράντα (40) περίπου χρόνων είναι μεγάλο και ποικίλο. Οι δε δεσμοί της με τη μητρόπολη, τη μάνα Παραμυθιά, συχνοί και στενοί.
Ο Γεώργιος Κ. Ζαρανίκας
Ο Γεώργιος Κ. Ζαρανίκας, γεννημένος στην Παραμυθιά, συμμαθητής και καλός φίλος από τα γυμνασιακά μας χρόνια, διακεκριμένος στην Αθήνα δικηγόρος, σήμερα συνταξιούχος, διετέλεσε για πολλά χρόνια Αντιπρόεδρος του Συλλόγου « Φίλοι του Σουλίου » και Πρόεδρος της Π. Ένωσης Παραμυθιωτών Αθήνας. Σήμερα (2017), προεδρεύων της « Π. ΄Ενωσης Παραμυθιωτών Αθήνας », σχετικά με το βιβλίο « Η Παραμυθιά μας », αναφέρει :
« Το βιβλίο της Πολιτιστικής ΄Ενωσης Παραμυθιωτών Αθήνας « Η Παραμυθιά μας », γράφτηκε κυρίως για τα παιδιά μας και για τα παιδιά των Παραμυθιωτών που δε ζουν στην Παραμυθιά. Δεν είναι όμως βιβλίο, ιστορικό, αρχαιολογικό, λαογραφικό ή τουρι-στικός οδηγός. Είναι μια σύνοψη από όλα αυτά, που έχει σκοπό να βοηθήσει τις επόμενες γενεές στο να γνωρίσουν τη γενέτειρα των πατέρων τους, την Παραμυθιά ».
Μ.Α.Μ.
Join the Conversation