Αντώνιος Ηπίτης | Ο Συνταγματάρχης που μπήκε πρώτος στην ελεύθερη Παραμυθιά στις 23.2.1913

O Αντώνιος Ηπίτης γεννήθηκε και απεβίωσε στην Αθήνα. ΄Ηταν γόνος μεγάλης στρατιωτικής οικογενείας με καταγωγή από την Πάργα, στην οποία είχε γεννηθεί ο παππούς του, ο Πέτρος (1)  Hπίτης. Γονείς του ήταν ο Θεόδωρος Ηπίτης, και η Ελένη Αντώνιου Κριεζή2. Απεφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων. Σπούδασε στη Γαλλία. Έλαβε μέρος στον ατυχή πόλεμο του 1897. Απόστρατεύτηκε, για να αφοσιωθεί στο συγγραφικό του έργο.

Το 1912 επιστρατεύτηκε με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη, παίρνοντας μέρος στον Μακεδονικό αγώνα. Στα μέσα του Οκτώβρη του ιδίου έτους κατήλθε στην Ήπειρο. Τέθηκε κάτω από τις διαταγές του Στρατηγού Κων. Σαπουνζάκη. Ηγήθηκε μικτού αποσπάσματος με το οποίο, αφού στρατοπέδευσε παρόχθια του ποταμού Αχέροντα από την πλευρά της Πρέβεζας, απέ-κρουσε επιτυχώς τις τουρκικές και αλβανικές στρατιωτικές δυνάμεις που προσπαθούσαν να μετακινηθούν προς την Πρέβεζα και τη Φιλιππιάδα.

Στις δύο (2) του Γενάρη 1913 κατέλαβε και τη βόρεια παρόχθια πλευρά του Αχέροντα μαζί με τα πέριξ αυτής χωριά, Γλυκή, Χόικα και Γαρδίκι. Μετά την απελευθέρωση της Θεσπρωτίας και το τέλος των πολέμων ο Αντώνιος Ηπίτης αποστρατεύθηκε με το βαθμό του συνταγματάρχη, ασχοληθείς στη συνέχεια με το συγγραφικό του έργο. Δεν είναι γνωστό αν δημιούργησε οικογένεια και αν άφησε απογόνους.

Η απελευθέρωση της Παραμυθιάς (23.02.1913)

Μετά την πτώση των Ιωαννίνων (21.02.1913), το μικτό απόσπασμα του αντισυνταγματάρχη Αντώνιου Ηπίτη, αποτελούμενο από τα τάγματα Φυλακιού, Πλατή, λόχου Παπαδάκη, δύο ουλαμών πυροβολικού και ενός ουλαμού ιππικού, προχώρησε την απελευθέρωση των χωριών βόρεια της Γλυκής. Οι μάχες και οι συμπλοκές με τις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις ήταν σκληρές. Οι νεκροί και από τις δύο πλευρές πολλοί. Οι Οθωμανοί τραυματίες και ασθενείς ανήλθαν σε ενενήντα ένα (91). (Βλ. π.κ. τηλεγράφημα δύο (2)).

Κυριακή, 23 Φλεβάρη του 1913, μία (13.00) το μεσημέρι. Ο αντι-συνταγματάρχης Ηπίτης Αντώνιος συνοδευόμενος από αξιωματικούς, υπαξιωματικούς, στρατιώτες και χωρικούς εισήλθε απελευθερωτής στην Παραμυθιά. Στην νότια είσοδο της πόλης, κοντά στο Καρκαμίσι, τον υποδέχτηκε ο Μητροπολίτης Νεόφυτος, επικεφαλής ζητωκραυγάζοντος πλήθους.

Στη συνέχεια λαός και στρατός οδηγήθηκαν στο Μητροπολιτικό ναό της Παναγίας (Μεγαλοεκκλησιάς), όπου ο προκαθήμενος, τελέσας δοξολογία επί τη απελευθερώσει της πόλης, εκφώνησε συγκινητικό πανη-γυρικό. Τα τουρκικά στρατεύματα που ήταν στρατοπεδευμένα στην Παραμυθιά και στα γύρω χωριά, όταν πληροφορήθηκαν τον ερχομό των δυνάμεων του Ηπίτη, αναχώρησαν νύχτα για την Αλβανία με όλο το πολεμικό τους υλικό.

Οι παραμείναντες όμως Μουσουλμάνοι Τσάμηδες, αφού παρέ-δωσαν στις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις τετρακόσια (400) όπλα, δήλωσαν υποταγή και απέστειλαν τηλεγράφημα συμπαράστασης προς τον διάδοχο Κωνσταντίνο1 (Ιωάννινα). Tο όνομα του συνταγματάρχη Ηπίτη Αντώνιου είναι συνδεδεμένο με την απελευθέρωση της Παραμυθιάς. Σύμφωνα με το Αρχείο του Δήμου Σουλίου, η Κεντρική Δημόσια οδός της Παραμυθιάς, από το Γαλατά ως το Καρκαμίσι, ονομαζόταν μέχρι το 1960 (;) οδός Ηπίτη. ΄

Εκτοτε η οδός αυτή μετονομάσθηκε σε οδός Κωνσταντίνου Καραμανλή, επειδή το 1954 ο Κ.Κ. ως Υπουργός Δημοσίων ΄Εργων ρυμοτόμησε την Παραμυθιά. Σήμερα (2016), μήπως, ο εν λόγω Δήμος πρέπει να ονομάσει κάποια οδό της Παραμυθιάς ή την επαρχιακή ΕΟ Γλυκής – Παραμυθιάς, οδός Ηπίτη.

Το έτος 1913 κι ο μήνας Φλεβάρης
Ο μήνας Φλεβάρης του 1913 είναι για την ΄Ηπειρο ιστορικός σταθμός. Είναι ιστορικός σταθμός, διότι απελευθερώθηκε μετά από πέντε (5), περίπου, αιώνες πικρής τουρκικής σκλαβιάς και μετά από δύο μεγάλες επαναστάσεις και κινήματα. Το 1913 : Στις 21 Φλεβάρη έπεσαν τα Γιάννενα, στις 23 Φλεβάρη η Παραμυθιά και στις 24, 25 και 26 Φλεβάρη το Μαργαρίτι, η Ηγου-μενίτσα και οι Φιλιάτες.

Γραπτές πηγές :
– Γεωργίου Θ. Μαραζιώτη : « Ο Ηπειρώτης Εθναπόστολος Πέτρος Ηπίτης », Αθήνα 1973, σελ. 50. «… Ο Ηπίτης Πέτρος θα αφήσει λαμπρούς απογόνους. Τον υιόν του Θεόδωρο, που ετίμησε τον Ελληνικό στρατό και την καταγωγήν του, αναδειχθείς εις καθηγητής της Μηχανολογίας στη Σχολή των Ευελπίδων, καθώς και Επιτελάρχη του στρατού. Και τα τρία του εγγόνια, παιδιά του Θεοδώρου, τον Αντώνιο, το Δημήτριο και τον Ιωάννη, οι οποίοι επίσης ετίμησαν τας ενό-πλους δυνάμεις της χώρας, στο στρατό της ξηράς, ο πρώτος ως αξιωματικός, πολεμήσας γενναίως στις μάχες προς απελευθέρω-ση της Ηπείρου το 1912-13, και στο ναυτικό οι δύο άλλοι, εξελι-χθέντες στο βαθμό του Ναυάρχου. Και οι τρεις των υπήρξαν συγ-γραφείς αξιόλογων έργων εις την στρατιωτική τέχνη ….».
– Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού ΄Εθνους, Παύλου Δρανδάκη, έκδοσης 1927, τόμος ΙΒ, σελ. 351, λήμμα Ηπίτης Αντώνιος : « Ηπίτης Αντώνιος : Αξιωματικός του πυροβολικού (1857 – 1927), προερχόμενος εκ του στρατιωτικού σχολείου ευελπίδων και προαχθείς μέχρι του βαθμού του συνταγματάρχου. ΄Ητο υιός του Θεοδώρου Ηπίτη. Φέρων τον βαθμόν του ταγματάρχου, συμμετέσχε του Ελληνο-τουρκικού πολέμου 1897 παρά τω στρατώ Θεσσαλίας. Διετέλεσε καθηγητής της πολεμικής τέχνης και της στρατιωτικής τεχνολογίας παρά τω στρατιωτικώ σχολείω ευελπίδων και τω των υπαξιω-ματικών, συγγράψας « Τακτικήν τριών όπλων », « Μαθήματα στρατιωτικής τεχνολογίας ». Το 1906, φέρων τον βαθμόν του αντισυνταγματάρχου, απεστρατεύθη τη αιτήσει του. Κατά τον πρώτον Βαλκανικόν πόλεμον του 1912 ανεκλήθη εκ της από-στρατείας και ανέλαβε την διοίκησιν ανεξαρτήτου μικτού από-σπάσματος, δράσαντος εν αρχή εις δυτικήν Μακεδονίαν και κατό-πιν εις ΄Ηπειρον. Μετά το πέρας των πολέμων προήχθη εις συν-ταγματάρχην και επανήλθεν εις την αποστρατείαν. Ο Αντώνιος Ηπίτης συνέγραψε πλην των στρατιωτικών και τα εξής έργα : « Λεξικόν γαλλοελληνικών και ελληνογαλλικών όρων», (Αθήναι 1895, τ. α και β, 1898 τ. γ. ), « Λεξιλόγιον ελλη-νογαλλικόν » (παράρτημα του γαλλοελληνικού λεξικού των επι-στημονικών και τεχνικών όρων 1898) » (…)
– Γενικό Επιτελείο Στρατού. Επίτομη ιστορία των Βαλκανικών πολέμων 1912-1913. ΄Εκδοση Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1987. α. σελ. 168 (210) : « Στο μεταξύ, για την κάλυψη του άκρου αριστερού της διατάξεως και την εκκαθάριση της περιοχής του Αχέροντα ποταμού από τα τακτικά και άτακτα τουρκικά και αλβανικά σώματα που δρούσαν εκεί, συγκροτήθηκαν στις 26 Δεκεμβρίου (σ.σ.1912) μικτό απόσπασμα με επικεφαλής τον Αντισυνταγματάρχη Ηπίτη Αντώνιο από δύο Τάγματα Πεζικού, το Ανεξάρτητο Τάγμα Πεζικού (που συγκροτήθηκε από τα πλεο-νάσματα των επιστράτων), τα λοιπά τμήματα της περιοχής Παραμυθιάς και Αχέροντα, τον ουλαμό Ιππικού και τρία ορειβα-τικά πυροβόλα. Τα τμήματα του Αποσπάσματος απώθησαν διαδοχικά τα τουρκικά τμήματα και μέχρι τις 2 Ιανουαρίου εξασφάλισαν και τις δύο όχθες στον κάτω ρου του Αχέροντα… » β. σελ. 181(228) … « Παράλληλα, στο άκρο αριστερό, το Απόσπασμα Αχέροντα του Αντισυνταγματάρχη Ηπίτη εισήλθε το μεσημέρι της 23ης Φεβρουαρίου στην Παραμυθιά και τις επόμενες δύο ημέρες τα τμήματά του απελευθέρωσαν τους Φιλιάτες και τα γύρω χωριά … »

Εφημερίδες του Α΄. Βαλκανικού πολέμου (1912-1913) :
– Εστία της 29.11.1912, σελ. 3. « ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΟΡΓΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟΝ Κατ’ ασφαλείς πληροφορίας Τουρκαλβανοί άτακτοι προέβησαν εις διωγμούς εναντίον των κατοίκων των χωρίων Γλυκύ, Χόικα και Ποταμιά της περιφερείας Πρεβέζης και δεινήν λεηλασίαν των αποθηκευμένων εκεί ζωοτροφιών. Από τα υπάρχοντα εκεί 1500 βόδια και άλογα, 3.500 πρόβατα, 175 χιλ. οκάδας ρύζι, 180 χιλ. οκάδας αραβόσιτον, μεγάλας ποσότητας βουτύρου, ελαίου και ελαιών δεν αφήκαν τίποτε, ακόμη και τα υπάρχοντα εκεί διάφορα σκεύη διήρπασαν. Οι κάτοικοι διεσκορπίσθησαν εις τα πέριξ εις ελεεινήν κατάστασιν. Μερίμνη των αρχών Πρεβέζης συνέστη υπέρ των κακοπαθησάντων ειδική επιτροπή περιθάλψεως ».
– Νεολόγος Πατρών 17.11.1912 σελ. 3 (305) « Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΝ ΗΠΕΙΡΩ Εξ επιστολών προερχομένων παρά χωρικών της Ηπείρου τρομα-κτική και αξιοθρήνητος παρίσταται η κατάστασις των διαφόρων χωρίων των υπό του Τουρκικού στρατού και των λιάπηδων κατά-δυναστευομένων. Γυναικόπαιδα ευρίσκονται κλεισμένα εντός των ναών και στερούνται του άρκτου. Πολλοί τρέφονται με βαλανίδια, τα δε μικρά παιδία αποθνήσκουν το εν κατόπιν του άλλου, από την πείναν. Τα χωρία Μπαμπούρι και Τσαμαντά μη δυνάμενα να ανθέ-ξουν ύψωσαν Τουρκικήν σημαίαν και μετέβησαν οι γέροντες και προσκύνησαν τον Μπίμπαση. Πολλά σώματα Ηπειρωτικά έχουν διασκορπισθεί όπως προστατεύσουν τους τυραννουμένους, εν συ-μπλοκή δε εις ΄Αγιον Νικόλαον εφόνευσαν περίπτους 80 Τούρκους, ενώ εκ των χωρικών εφονεύθησαν εις γέρων και μία γραία, επλη-γώθη δε εν μικρόν παιδίον » Νεολόγος Πατρων 15.11.1912 σελ.2

Τηλεγραφήματα
1ον
Γεν. Στρατηγείον Ιωάννινα 24 Φεβρ. 15.56΄
Αριθμός Τηλεγράφημα 3470
Προς Πρωθυπουργόν και Υπουργόν Στρατιωτικών Βενιζέλον
Λαμβάνω την τιμήν αναγγείλω ότι αντισυνταγματάρχης Ηπίτης εισήλθεν 23ην τρέχοντος 1 μ.μ. ώραν εις Παραμυθίαν μετά ταγμάτων Φιλιακού, Πλατή, λόχου Παπαδάκη, δύο ουλαμών πυροβολικού και ουλαμού ιππικού. Αναμένονται εκεί δια Σκάλας Παραμυθιάς υπόλοιποι δυνάμεις. Ετελέσθη αμέσως δοξολογία χοροστατούντος Μητροπολίτου Νεοφύτου. Συγκίνησις πλήθους κλαίοντος εν εκκλησία κατόπιν ωραίας προσλαλιάς Μητροπολίτου περί Ελλάδος. Περισυλλογή όπλων ήρχισεν. Αναμένεται κατάληψις Μαργαριτίου.

.
2ον.
Παραμυθία 23 Φεβρουαρίου 1913 ώρα 6. μ.μ. Αντισυνταγματάρχης Α. Ηπίτης
Προς την Α.Β.Υ. Στρατηγόν Διάδοχον Κωνσταντίνον Ιωάννινα Περί καταλήψεως Παραμυθιάς.
Λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω ότι σήμερον 1μ.μ. ώραν εισήλθον εις Παραμυθιάν μετά Ταγμάτων Φυλιακού, Πλατή, λόχου Παπαδάκη, δύο ουλαμών πυροβολικού και ουλαμού ιππικού. Αναμένω δια Σκάλας Παραμυθιάς τρεις λόχους μου μεθ’ ενός πυροβόλου. Ετελέ-σθη αμέσως δοξολογία, χοροστατούντος Πανηρωτάτου Μητροπο-λίτου Νεοφύτου. Συγκίνησις πλήθους κλαίοντος εν τη εκκλησία κατόπιν ωραίας προσλαλιάς Μητροπολίτου περί Ελλάδος, Βασιλείας και Υμητέρας Υψηλότητος. Αντιφώνησα καταλλήλως. Μοι επαρου-σιάσθησαν άπαντες πρόκριτοι Τουρκαλβανοί, πολιτικοί, υπάλληλοι, στρατιωτικός ιατρός, φαρμακοποιός και λοχαγός οικονομικού. Μοι παρέδωκαν Διοικητήριον και περί τα 400 όπλα, μοι υποσχέ-θησαν δε να με συντρέξωσιν στην περισυλλογήν πάντων των όπλων των ευρισκομένων εις τα πλησίον χωρία. Ευρίσκονται ενταύθα περί τους 91 ασθενείς και τραυματίαι κατά τας μετά των τμημάτων μου συμπλοκάς στρατιώται Οθωμανοί ανευ φαρμάκων και πεινούντες. Παρακαλώ διατάξατε εάν ισχύει και δι’ αυτούς η υπ’ αριθμ. 47 εγκύκλιος της 6ης Φεβρουαρίου ε. έ. ή επιτρέψατέ μοι να τοις δίδω καθημερινόν συσσίτιον στρατιώτου. Ελπίζω τάχιστα να αφοπλίσω πέριξ χωρία τη συνδρομή προκρίτων. Αναμένω αναφοράν Ταγμα-τάρχου Ματζούκη περί καταλήψεως Μαργαριτίου και Καρμυονα-ρίου (σ.σ. Καρβουναρίου (;)) οπότε μεταβήσομαι και εκεί. Εξέδωκα προκήρυξιν περί υποταγής εις νόμους του κράτους. Παρακαλώ δια-τάξατε να μοι αποσταλώσι τα εν τη εσοκλείστω σημειώσει φάρμακα. Κρίνω επάναγκες να διορισθεί τάχιστα Διοικητικός αντιπρόσωπος Παραμυθίας.
Α Ηπίτης αντισ.

3ον .
Το παραπάνω τηλεγράφημα (αρ.3) απέστειλε ο Μητροπολίτης Παραμυθίας κ. Φιλιατών Νεόφυτος προς την Α.Β.Υ. Διάδοχο Κωνσταντίνο. (Λόγω του ευανάγνωστου και της καλλιγραφίας του δεν το αποκρυπτογραφώ)

1. Ο Πέτρος Hπίτης (1795 – 1861), γεννήθηκε στην Πάργα. Σπούδασε φιλοσοφία και ιατρική στο Βουκουρέστι και στη Βιέννη. Το 1818, αφού εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, έγινε ιατρός του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Στη συνέχεια το 1830 ήρθε στην Αθήνα, όπου ασχολήθηκε, κυρίως, με την πανούκλα. (Βλ. Γεωργίου Θ.Μαραζιώτη : « Ο Ηπειρώτης Εθναπόστολος Πέτρος Ηπίτης », Αθήνα 1973)
2. Ο Αντώνιος Κριεζής (1796-1865) γεννήθηκε στην Τροιζήνα και πέθανε στην Αθήνα. Διετέλεσε Πρωθυπουργός από το Δεκέμβριο του 1849 ως το Μάιο του 1854.
3. Εφημερίδα Νεολόγος Πατρών : 24.02.1913, σελ. 4 «Ο Διάδοχος ετηλεγράφησεν προς τον Βασιλέα και τον Βενιζέλον τα εξής … : « Ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς, αιτήσει των προκρίτων Οθωμανών εγγράφως ζητεί την παράδοσιν εις τον Ελληνικόν στρατόν της Παραμυθιάς και των πέριξ χωρίων » Κωνσταντίνος Διάδοχος

Τηλεγραφήματα
1ον
Γεν. Στρατηγείον Ιωάννινα 24 Φεβρ. 15.56΄
Αριθμός Τηλεγράφημα 3470
Προς Πρωθυπουργόν και Υπουργόν Στρατιωτικών Βενιζέλον
Λαμβάνω την τιμήν αναγγείλω ότι αντισυνταγματάρχης Ηπίτης εισήλθεν 23ην τρέχοντος 1 μ.μ. ώραν εις Παραμυθίαν μετά ταγμάτων Φιλιακού, Πλατή, λόχου Παπαδάκη, δύο ουλαμών πυροβολικού και ουλαμού ιππικού. Αναμένονται εκεί δια Σκάλας Παραμυθιάς υπόλοιποι δυνάμεις. Ετελέσθη αμέσως δοξολογία χοροστατούντος Μητροπολίτου Νεοφύτου. Συγκίνησις πλήθους κλαίοντος εν εκκλησία κατόπιν ωραίας προσλαλιάς Μητροπολίτου περί Ελλάδος. Περισυλλογή όπλων ήρχισεν. Αναμένεται κατάληψις Μαργαριτίου.

 

.
2ον.
Παραμυθία 23 Φεβρουαρίου 1913 ώρα 6. μ.μ. Αντισυνταγματάρχης Α. Ηπίτης
Προς την Α.Β.Υ. Στρατηγόν Διάδοχον Κωνσταντίνον Ιωάννινα Περί καταλήψεως Παραμυθιάς.
Λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω ότι σήμερον 1μ.μ. ώραν εισήλθον εις Παραμυθιάν μετά Ταγμάτων Φυλιακού, Πλατή, λόχου Παπαδάκη, δύο ουλαμών πυροβολικού και ουλαμού ιππικού. Αναμένω δια Σκάλας Παραμυθιάς τρεις λόχους μου μεθ’ ενός πυροβόλου. Ετελέ-σθη αμέσως δοξολογία, χοροστατούντος Πανηρωτάτου Μητροπο-λίτου Νεοφύτου. Συγκίνησις πλήθους κλαίοντος εν τη εκκλησία κατόπιν ωραίας προσλαλιάς Μητροπολίτου περί Ελλάδος, Βασιλείας και Υμητέρας Υψηλότητος. Αντιφώνησα καταλλήλως. Μοι επαρου-σιάσθησαν άπαντες πρόκριτοι Τουρκαλβανοί, πολιτικοί, υπάλληλοι, στρατιωτικός ιατρός, φαρμακοποιός και λοχαγός οικονομικού. Μοι παρέδωκαν Διοικητήριον και περί τα 400 όπλα, μοι υποσχέ-θησαν δε να με συντρέξωσιν στην περισυλλογήν πάντων των όπλων των ευρισκομένων εις τα πλησίον χωρία. Ευρίσκονται ενταύθα περί τους 91 ασθενείς και τραυματίαι κατά τας μετά των τμημάτων μου συμπλοκάς στρατιώται Οθωμανοί ανευ φαρμάκων και πεινούντες. Παρακαλώ διατάξατε εάν ισχύει και δι’ αυτούς η υπ’ αριθμ. 47 εγκύκλιος της 6ης Φεβρουαρίου ε. έ. ή επιτρέψατέ μοι να τοις δίδω καθημερινόν συσσίτιον στρατιώτου. Ελπίζω τάχιστα να αφοπλίσω πέριξ χωρία τη συνδρομή προκρίτων. Αναμένω αναφοράν Ταγμα-τάρχου Ματζούκη περί καταλήψεως Μαργαριτίου και Καρμυονα-ρίου (σ.σ. Καρβουναρίου (;)) οπότε μεταβήσομαι και εκεί. Εξέδωκα προκήρυξιν περί υποταγής εις νόμους του κράτους. Παρακαλώ δια-τάξατε να μοι αποσταλώσι τα εν τη εσοκλείστω σημειώσει φάρμακα. Κρίνω επάναγκες να διορισθεί τάχιστα Διοικητικός αντιπρόσωπος Παραμυθίας.
Α Ηπίτης αντισ.

3ον .
Το παραπάνω τηλεγράφημα (αρ.3) απέστειλε ο Μητροπολίτης Παραμυθίας κ. Φιλιατών Νεόφυτος προς την Α.Β.Υ. Διάδοχο Κωνσταντίνο. (Λόγω του ευανάγνωστου και της καλλιγραφίας του δεν το αποκρυπτογραφώ)

1. Ο Πέτρος Hπίτης (1795 – 1861), γεννήθηκε στην Πάργα. Σπούδασε φιλοσοφία και ιατρική στο Βουκουρέστι και στη Βιέννη. Το 1818, αφού εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, έγινε ιατρός του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Στη συνέχεια το 1830 ήρθε στην Αθήνα, όπου ασχολήθηκε, κυρίως, με την πανούκλα. (Βλ. Γεωργίου Θ.Μαραζιώτη : « Ο Ηπειρώτης Εθναπόστολος Πέτρος Ηπίτης », Αθήνα 1973)
2. Ο Αντώνιος Κριεζής (1796-1865) γεννήθηκε στην Τροιζήνα και πέθανε στην Αθήνα. Διετέλεσε Πρωθυπουργός από το Δεκέμβριο του 1849 ως το Μάιο του 1854.
3. Εφημερίδα Νεολόγος Πατρών : 24.02.1913, σελ. 4 «Ο Διάδοχος ετηλεγράφησεν προς τον Βασιλέα και τον Βενιζέλον τα εξής … : « Ο Μητροπολίτης Παραμυθιάς, αιτήσει των προκρίτων Οθωμανών εγγράφως ζητεί την παράδοσιν εις τον Ελληνικόν στρατόν της Παραμυθιάς και των πέριξ χωρίων » Κωνσταντίνος Διάδοχος

Βιβλιογραφία
– Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού ΄Εθνους, Παύλου Δρανδάκη, έκδοσης 1927
– Γεωργίου Θ. Μαραζιώτη : « Ο Ηπειρώτης Εθναπόστολος Πέτρος Ηπίτης », Αθήνα 1973
– Επίτομη ιστορία των Βαλκανικών πολέμων 1912-1913. ΄Εκδοση Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1987.
– Εφημερίδα : Εστία, 29.11.1912
– Εφημερίδα : Νεολόγος Πατρών, 11, 15, 24 και 29/11.1912
– Εφημερίδα : Καθημερινή, 01.12.2005 (Απόψεις)
– Εφημερίδα : Πάργα 87, 03.04.2014
– Paramythia–online.gr. , 21.02.2015

Του Μάριου Μπίκα. 
Ο Μάριος Μπίκας, είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός, ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας.