Μια συλλογή από παραδοσιακές ενδυμασίες της Παραμυθιάς, παρουσιάζονται στο λύκειο Ελληνίδων. Είναι ένα μικρό δείγμα του πλούτου της μουσειακής του συλλογής. Η τεκμηρίωση του δείγματος δεν παρουσιάζεται στο σύνολό της, καθώς περιορίζεται μόνο στο γεωγραφικό εντοπισμό και τη φυσική περιγραφή των αντικειμένων.
Πρόκειται για μια περιήγηση στον ενδυματολογικό χάρτη της Παραμυθιάς, με επιλεγμένα αντικείμενα, που αποτελούν τα βασικά τμήματα και εξαρτήματα της γυναικείας και ανδρικής τοπικής φορεσιάς της Παραμυθιάς.
Οι παραδοσιακές ενδυμασίες της Παραμυθιάς έχουν χαρακτηριστεί σαν ενδεικτικά δείγματα πολιτιστικής κληρονομιάς και έχουν αποτελέσει κατά καιρούς αντικείμενο μελέτης από την ανώτατη σχολή καλών τεχνών καθώς και από ινστιτούτα και φορείς της λαϊκής παράδοσης της χώρας.
Δείτε μέρος της συλλογής από το λύκειο Ελληνίδων, το οποίο από το 1911 χάραξε καινούργιους δρόμους, μιλώντας πρώτο για το δικαίωμα στη μόρφωση, στην εργασία, και την πολιτισμική αξιοποίηση λαογραφικών στοιχείων:
Κατωσέγκουνο – Παραμυθιά
Κατωσέγκουνο , γυναικείος, αμάνικος επενδύτης από μαύρο σαγιάκι (μαλλί της νεροτριβής) που φοριέται πάνω από το ρουτί (πουκάμισο) και κάτω από το βαρδακούλι (μανικωτό ζακέτο). Υφαινόταν δίμιτο στον αργαλειό από τις ίδιες τις γυναίκες. Ύστερα γινόταν η επεξεργασία στη νεροτριβή και τα μαντάνια και η βαφή. Η κοπή, το ράψιμο και η διακόσμηση του ζακέτου γινόταν από το ράφτη. Τα κατωσέγκουνα καλής κοπής , όπως αυτό, αποτελούνται από τα δύο μπροστινά φύλλα, τα μπροστάρια , το ίσιο φύλλο της πλάτης,ή αλλιώς μάνα , και από δύο ξιφάρια , μακρόστενα φύλλα, σε κάθε πλάι, ένα πάνω και ένα κάτω. Χαμηλά, μεταξύ της μάνας και του ξιφαριού υπάρχει ένα ακόμη τμήμα υφάσματος. Στο μέσον κάθε ξιφαριού υπάρχει κατακόρυφη τομή ύψους 10εκ. Η επίρραπτη διακόσμηση του ζακέτου είναι πλούσια, καμωμένη με την τερζήδικη τεχνική από μάλλινα κορδόνια, κόκκινα κυρίως αλλά και κίτρινα και μπλε. Ταινιόσχημη μπορντούρα από ευθείες γραμμές ( σερέτωμα ) περιτρέχει το ζακέτο ακολουθώντας την κοπή του. Στο στέρνο, το εξωτερικό κορδόνι συστρέφεται σχηματίζοντας θηλιές που συμπλέκονται. Παράλληλα με τις γραμμώσεις, δεύτερη, επίσης ταινιόσχημη, μπορντούρα με γούργουλα (σπειρομαίανδρο) στο κέντρο, επίρραπτη σε λωρίδα από κίτρινη τσόχα. Το κορδόνι που βρίσκεται στην εξωτερική πλευρά της μπορντούρας σχηματίζει κεφαλιστή κογκέλα (κυματιστή γραμμή με θηλιές στις κυρτές καμπύλες). Κεφαλιστή κογκέλα υπάρχει και στην εσωτερική πλευρά των γραμμώσεων στο γύρο του επενδύτη. Τέλος, φουντάκια σχηματίζονται στη μασχάλη από τα μάλλινα κορδόνια. Πλάτος: 0,26 Ύψος: 0,94
Μαχά-Μπιζούμη, Ν. 2004, “Το φωτογραφικό αρχείο του Αιμίλιου Λέστερ” στο Ημερολόγιο του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών, Αθήνα, Λύκειον των Ελληνίδων
Βαρδακούλι – Παραμυθιά
Βαρδακούλι , γυναικείο, κοντό, μανικωτό ζακέτο από μαύρο σαγιάκι (μαλλί της νεροτριβής) που φοριέται πάνω από το κατωσέγκουνο (αμάνικος επενδύτης). Υφαινόταν δίμιτοστον αργαλειό από τις ίδιες τις γυναίκες. Ύστερα γινόταν η επεξεργασία στη νεροτριβή και τα μαντάνια και η βαφή. Η κοπή, το ράψιμο και η διακόσμηση του ζακέτου γινόταν από το ράφτη. Το βαρδακούλι αποτελείται από δύο φύλλα υφάσματος εμπρός, με στρογγυλεμένες γωνίες, και το φύλλο της πλάτης, που ενώνεται με τα πρώτα στους ώμους με ραφή και στα πλευρά μέσω στενόμακρης λωρίδας υφάσματος. Τα μονόφυλλα μανίκια, μήκους 53εκ. και φάρδους 13εκ., είναι ραμμένα στον κορμό μόνο στο πίσω μέρος (ωμοπλάτη) καιχωρίς ραφή στην εσωτερική πλευρά του βραχίονα. Η επίρραπτη διακόσμηση του ζακέτου είναι πλούσια, καμωμένη με την τερζήδικη τεχνική από μάλλινα κορδόνια, κόκκινα κυρίως αλλά και κίτρινα και μπλε. Ταινιόσχημη μπορντούρα από ευθείες γραμμές ( σερέτωμα ) περιτρέχει το ζακέτο ακολουθώντας την κοπή του. Εξωτερικά το κορδόνι συστρέφεται σχηματίζοντας θηλιές που συμπλέκονται. Παράλληλα με τις γραμμώσεις, δεύτερη, επίσης ταινιόσχημη, μπορντούρα με γούργουλα (σπειρομαίανδρο) στο κέντρο, επίρραπτη σε λωρίδα από κίτρινη τσόχα. Το κορδόνι που βρίσκεται στην εξωτερική πλευρά της μπορντούρας συστρέφεται σε επίκαιρα σημεία σχηματίζοντας θηλιές, άλλοτε σε γραμμική διάταξη και άλλοτε σε τριγωνική. Τέλος, στις γωνίες των μπροστινών φύλλων και στα μανίκια, στην εσωτερική πλευρά του ώμου, από ένα σχηματοποιημένο μοτίβο.. Πλάτος: 0,25 Ύψος: 0,35
Φώτσης, Θ. 1996, “Τα «τσάμικα». Η ενδυμασία των χωριών της Παραμυθιάς”, Εθνογραφικά 10: 147-184, Ναύπλιο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα.
Ποδιά – Παραμυθιά
Ποδιά ραμματένια , τρίφυλλη τραπεζιόσχημη, ολόγυρα ρελιασμένη με κόκκινη τσόχα. Είναι καμωμένη από βυσσινί δίμιτο σαγιάκι (μαλλί της νεροτριβής) και αποτελείται τημάνα , κεντρικό, ίσιο φύλλο, και τα λαγκιόλια , πλαϊνά, λοξά φύλλα. Περιμετρικά φέρει φουντάκια από το ίδιο μαλλί. Ράβεται και σερετώνεται από το ράφτη και κεντιέται με λινά άσπρα ράμματα από τις γυναίκες. Έτσι, καλύπτεται σχεδόν όλος ο σαγιακένιος καμβάς από ταινιόσχημα θέματα, αφήνοντας μόνο κατακόρυφες στο πάνω μέρος και οριζόντιες στο κάτω λωρίδες υφαντού. Τη διακόσμηση συμπληρώνουν μεταλλικές πούλιες στερεωμένες με κίτρινη μεταξωτή κλωστή. Οι ενώσεις των φύλλων είναι διακοσμημένες μεκέντημα από κόκκινες, μαύρες και βυσσινί μάλλινες κλωστές. Στην πάνω οριζόντια πλευρά της ποδιάς είναι στερεωμένη επίρραπτα η στενή ζώνη , ζωνάρι, μήκους 3,20μ. και φάρδους 4,5εκ. Φοριέται πάνω από το ζωνάρι και πριν την ποδιά, συχνά όμως συναντάται και ραμμένο στην ποδιά, όπως εδώ. Υφαίνεται από τον ανυφαντή στον αργαλειό χωρίς χτένι και σαΐτα από στημόνι κόκκινο, κίτρινο, μαύρο και λευκό (το μόνο βαμβακερό) και υφάδι μαύρο, οπότε σχηματίζονται οριζόντιες ρίγες. Φθορά στο πέλος της τσόχας, στο ρέλιασμα της ποδιάς. Κηλίδες στα ράμματα . Πλάτος: 0,31, Ύψος: 0,63 – Φώτσης, Θ. 1996, ” Η ενδυμασία των χωριών της Παραμυθιάς”, Εθνογραφικά 10: 147-184, Ναύπλιο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα
Κάλτσες – Παραμυθιά
Κάλτσες , ζεύγος πλεχτών περικνημίδων, πλεγμένων με βελόνα με την τεχνική κάλτσα από μαύρα, καφέ, κόκκινα και λευκά μάλλινα νήματα. Στο κάτω μέρος υπάρχει φουντάκι από τα νήματα που τοποθετείται μπροστά. Στο τελείωμα (πάνω μέρος) γίνεται το στανίκωμα , απ’ όπου προέρχεται το καλτσόσχοινο , με το οποίο στερεώνεται η κάλτσα στο γόνατο. Η διακόσμηση των περικνημίδων γίνεται με με οριζότνιες μπορντούρες από σχηματοποιημένα μοτίβα. Σε πολύ καλή κατάσταση. Πλάτος: 0,15
Ύψος: 0,32
Μαχά-Μπιζούμη, Ν. 2004, “Το φωτογραφικό αρχείο του Αιμίλιου Λέστερ” στο Ημερολόγιο του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών, Αθήνα, Λύκειον των Ελληνίδων.
Ρουτί – Παραμυθιά
Ρουτί ή πο(υ)κάμισο , γυναικείο, ποδήρες πουκάμισο από λευκό, αγοραστό, βαμβακερό ύφασμα ( χοντροπάνι ή κατσαροπάνι ). Αποτελείται από τη μάνα , ένα ίσιο φύλλο υφάσματος μπρος – πίσω, χωρίς ραφή στους ώμους, και έξι λαγκιόλια , επιμήκη τραπεζοειδή τμήματα, σε κάθε πλευρά, από τη μέση και κάτω, που δίνουν φάρδος στο ένδυμα. Φέρει γιακάκαι κατακόρυφο άνοιγμα μπροστά, ύψους 35εκ. Κάθετα στον κορμό είναι ραμμένα τα μανίκια, μήκους 56εκ. και φάρδους 45εκ. Τα παλαιά, όπως αυτό, ρουτιά έχουν δίφυλλα μανίκια, ενωμένα με σεράδι (κεντητή ένωση καμωμένη με το βελόνι) στην πάνω πλευρά και με ραφή στην κάτω. Το ρουτί φέρει πλούσια κεντητή διακόσμηση στο γιακά, τα μανίκια, το κατακόρυφο μπροστινό άνοιγμα και τον ποδόγυρο. Ο γιακάς και τα μανίκια ενώνονται με τη μάνα με κεντητές ενώσεις καμωμένες με υπόλευκη βαμβακερή κλωστή. Ο γιακάς φέρεικεντητές ζώνες αζούρ ( λευκούλα ) και κοφτό εναλλάξ. Οι κύκλοι που δημιουργούνται στο κοφτό ( φακίτσες ) είναι διακοσμημένοι με κίτρινη και σκούρα ροζ μεταξωτή κλωστή και τοποθετημένοι σε ζικζακωτή διάταξη. Τέσσερα βαμβακερά λευκά φουντάκια διακοσμούν κάθε κατακόρυφη πλευρά του. Το άνοιγμα του στέρνου φέρει από έξω προς τα μέσα τα εξής διακοσμητικά θέματα: άλυσος , αράδες , λευκούλα , πανωπούλια και φακίτσες , καμωμένα με μπεζ και λευκές μεταξωτές κλωστές και βελονιά πλακέ τα εξωτερικά καιμε λευκή βαμβακερή τα εσωτερικά. Τα μανίκια δίπλα στο σεράδι φέρουν τα εξής θέματα: λευκούλα , βούλα , λευκούλα , αράδα και φακίτσες . Στο γύρο του μανικιού τα θέματα αυτά επαναλαμβάνονται οριζόντια. Φουντίτσες βαμβακερές κοσμούν την κάτω εξωτερική πλευρά του μανικιού σχηματίζοντας ένα μεγάλο τραπέζιο. Στην κάτω ραφή υπάρχει επίσης ένα μικρό σεράδι . Στον ποδόγυρο, τα θέματα αυτά διακοσμούν το γύρο και τις κατακόρυφες ενώσεις των λαγκιολιών σε ύψος 32εκ. περίπου. Οι μπροστινές ενώσεις της μάνας , καθώς καλύπτονται από την ποδιά, φέρουν μόνο ένα μικρό τριγωνικό σεράδι. Αντίθετα, οι πίσω ενώσεις φέρουν τριγωνικό σεράδι ύψους 43εκ. Τα κεντήματα στο πίσω τμήμα της μάνας είναι καμωμένα και αυτά με μπεζ μεταξωτή κλωστή. Πλάτος: 0,36 Ύψος: 1,30
Χατζημιχάλη, Α. 1978, Λαϊκή Φορεσιά Παραμυθιά. Οι φορεσιές με το σιγκούνι Α΄, (επιμ. Γιανναρά-Ιωάννου, Τ.) Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη – Μέλισσα.
Μουσείο Ιστορίας της Ελληνικής Ενδυμασίας,
Μαντίλι – Παραμυθιά
Μαντίλι γεράνιο , τετράγωνο βαμβακερό σταμπωτό μαντίλι, που παίρνει το όνομά του από το σκούρο μπλε χρώμα του κάμπου του. Το κάμπο αυτόν διακοσμούν στο κέντρο αστρουλάκια σε ριγωτή διάταξη και περιμετρικά κλαδόσχημη μπορντούρα με φυτικά μοτίβα στα ημικύκλια που αυτή δημιουργεί, όλα σε χρώμα μπλε, ένα τόνο πιο φωτεινό από αυτόντου κάμπου. Στο στρίφωμα, ψιλό κέντημα μηχανής με χρώματα πράσινο, κίτρινο και κόκκινο. Ανοίγματα σε ορισμένα σημεία. Πλάτος: 0,87
Ύψος: 0,92
Φώτσης, Θ. 1996, ” Η ενδυμασία των χωριών της Παραμυθιάς”, Εθνογραφικά 10: 147-184, Ναύπλιο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα
Παπούτσια – Παραμυθιά
Αμπαλωτά τσαρούχια , ζεύγος παπουτσιών από κόκκινο δέρμα και μύτη μπροστά. Έχουν πρόσθετη σόλα στο μπροστινό μέρος ( μπαλωτά ) και υποτυπώδες τακούνι. Το άνοιγμά τους είναι ρελιασμένο με μαύρο γυαλιστερό δέρμα. Η διακόσμησή τους είναι λιτή, καμωμένη με σειρές από λευκή και μαύρη βαμβακερή κλωστή, που λειτουργούν και ως μέσο στερέωσης. Συνήθως τα αγόραζαν από την Παραμυθιά ή τα Γιάννενα.
Χρόνος κατασκευής τέλη 19ου αι.
Πιθανή χρονολογία κατασκευής 1870-1890
Παπαντωνίου, Ι. 1996, Ελληνικές Τοπικές Ενδυμασίες Παραμυθιά, Ναύπλιο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα.
Join the Conversation