Πληθυσμός, χωριά, σπίτια στη Θεσπρωτία κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Ενώ σήμερα η Θεσπρωτία συρρικνώνεται πληθυσμιακά, πριν την απελευθέρωση από τους Τούρκους ο αριθμός των κατοίκων της, σε χωριά και κωμοπόλεις ήταν μεγάλος.

Αυτό προκύπτει από την τουρκική απογραφή της Ηπείρου το 1895, όπου καταγράφηκαν οι κωμοπόλεις (αναφέρονται ως κασαμπάδες), τα χωριά (τα περισσότερα χαρακτηρίζονται τσιφλίκια), τα σπίτια (αναφέρονται ως χανέδες).

Υπήρχαν τρεις τότε επαρχίες (καζάδες), Παραμυθιάς, Φιλιατών και Μαργαριτίου.

Η πολυπληθέστερη ήταν αυτή των Φιλιατών με 24.179 κατοίκους (από τους οποίους 12.702 άνδρες και 11.477 γυναίκες), 4936 σπίτια και 68 χωριά. Μερικά από τα χωριά, που καταγράφηκαν τότε στην επαρχία Φιλιατών (Βέρβα, Γιάνιαρη, Καρόκι, Κονίσπολη, Μαρκάτι, Μινάτι, Ντισάτι, Σάλεσι, Τούσα) ανήκουν σήμερα στη Βόρειο Ήπειρο. Να σημειωθεί ότι μερικά χωριά της επαρχίας Φιλιατών, όπου κατοικούσαν κυρίως Μουσουλμάνοι Τσάμηδες, δεν σώζονται τώρα, όπως η Σολοπιά και το Λιόψι.

Η επαρχία Μαργαριτίου είχε 23.955 κατοίκους (από τους οποίους 12.576 άνδρες και 11.379 γυναίκες) 5524 σπίτια και 71 χωριά. Σ’ αυτή την επαρχία ανήκε και η Ηγουμενίτσα, η οποία δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη, ήταν οικισμός με τ’ όνομα Γράβα, ενώ σε πόλη σχηματοποιήθηκε πολύ αργότερα.

Η επαρχία Παραμυθιάς είχε 14.648 κατοίκους (από τους οποίους 7.776 άνδρες και 6.882 γυναίκες), 2633 σπίτια και 62 χωριά.

Συνολικά η Θεσπρωτία είχε 62.782 κατοίκους (από τους οποίους 33.054 άνδρες και 29. 738 γυναίκες), 13.093 σπίτια και 201 χωριά.

Το 1452 η Παραμυθιά κυριεύεται από τον Σουλεϊμάν Μεχμέτ Πασά, ενώ η Σαγιάδα από τους Ενετούς πέφτει οριστικά στα χέρια των Τούρκων. Οι Ενετοί ονόμαζαν την Σαγιάδα Bastia και εκμεταλλεύoνταν τις αλυκές αλατιού που υπήρχαν στην περιοχή.

Σημαντικά σημεία για την διακίνηση των προϊόντων προς τα Γιάννενα ήταν η Σαγιάδα και το πέρασμα του Ελευθεροχωρίου, όπου ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων έχτισε το σωζόμενο και σήμερα κάστρο του.

Οι Τούρκοι αγάδες της Θεσπρωτίας ήταν φεουδάρχες και οι πύργοι τους (κουλιές) υπάρχουν και σήμερα στην Παραμυθιά, το Μαργαρίτι και στον πύργο Ραγίου.

Οι συνθήκες της ζωής των κατοίκων ήταν δύσκολες, καθώς ζούσαν κάτω από καθεστώς σκληρής δουλείας με πολλούς περιορισμούς, αλλά και μεγάλους φόρους, ενώ η περιουσία τους ήταν τσιφλίκια των Τούρκων.

Διεκδικώντας της γη τους οι κάτοικοι 16 χωριών της Μουργκάνας ξεσηκώθηκαν εναντίων των αγάδων.