Σημαντικές αυξήσεις στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, στο κάπνισμα, στον τζόγο και στην εξάρτηση από οθόνες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταγράφει η πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024 για τους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα.
Η έρευνα, που διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια σε 37 ευρωπαϊκές χώρες υπό τον συντονισμό του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά (EUDA), υλοποιείται στη χώρα μας από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) «Κώστας Στεφανής», το οποίο συμμετέχει για έβδομη συνεχόμενη τετραετία
Τα ευρήματα σκιαγραφούν μια ανησυχητική πραγματικότητα για τους Έλληνες εφήβους, που σε πολλές κατηγορίες καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Αύξηση στη χρήση κάνναβης και εισπνεόμενων ουσιών
Η χρήση κάνναβης μεταξύ των 16χρονων στην Ελλάδα έχει φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 25 ετών.
Ένας στους οκτώ (12%) δηλώνει ότι έχει δοκιμάσει, ενώ ένας στους τρεις θεωρεί ότι μπορεί να τη βρει εύκολα. Το 2% αναφέρει ότι δοκίμασε πριν κλείσει τα 13 χρόνια – ένα ποσοστό μικρό, αλλά ιδιαίτερα ανησυχητικό.
Η Ελλάδα παραμένει επίσης πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στη χρήση εισπνεόμενων ουσιών, όπως διαλύτες και σπρέι, με 11% των μαθητών να έχουν σχετική εμπειρία. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι πρόκειται για ουσίες με σοβαρές επιπτώσεις στο νευρικό σύστημα, που συχνά υποτιμώνται λόγω εύκολης πρόσβασης.
Μη ιατρική χρήση φαρμάκων
Αύξηση καταγράφεται και στη μη ιατρική χρήση ηρεμιστικών και παυσίπονων χωρίς συνταγή.
Περίπου ένας στους επτά μαθητές δηλώνει ότι έχει λάβει τέτοια φάρμακα, ενώ ένας στους τέσσερις θεωρεί ότι είναι εύκολο να τα προμηθευτεί.
Από το 2019, η χρήση ηρεμιστικών και υπνωτικών έχει σχεδόν διπλασιαστεί, επηρεάζοντας εξίσου αγόρια και κορίτσια.
Οι ερευνητές αποδίδουν το φαινόμενο στην αυξανόμενη πρόσβαση σε φάρμακα εντός του σπιτιού και στη μειωμένη εποπτεία των ενηλίκων.
Αλκοόλ: λιγότερο συχνά, αλλά πιο έντονα
Η κατανάλωση αλκοόλ παραμένει σχεδόν καθολική. Οι περισσότεροι μαθητές έχουν πιει τουλάχιστον μία φορά, και τρεις στους πέντε το έχουν κάνει πρόσφατα. Σύμφωνα με τα στοιχεία 350 μαθητές έχουν νοσηλευτεί φέτος σε νοσοκομεία λόγω μέθης! Αν και η συνολική κατανάλωση δείχνει να μειώνεται σε σχέση με προηγούμενες μετρήσεις, οι περιπτώσεις υπερβολικής κατανάλωσης αυξάνονται: περισσότεροι νέοι δηλώνουν ότι πίνουν πολλά ποτά στην ίδια περίσταση ή ότι έχουν μεθύσει.
Τα ποσοστά αυτά τοποθετούν την Ελλάδα πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, γεγονός που, σύμφωνα με τους ειδικούς, αντικατοπτρίζει την κοινωνική ανοχή απέναντι στο αλκοόλ και την ευκολία πρόσβασης.
Κάπνισμα και ηλεκτρονικά τσιγάρα
Το κάπνισμα —παραδοσιακό ή ηλεκτρονικό— παραμένει βαθιά ριζωμένο στις συνήθειες των εφήβων.
Περισσότεροι από τους μισούς μαθητές (54%) έχουν καπνίσει, ενώ ένας στους πέντε το κάνει σε καθημερινή βάση. Το ποσοστό έχει αυξηθεί σημαντικά από το 2019, όταν ανερχόταν στο 43%.
Η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων (vapes) αυξάνεται ραγδαία, με επτά στους δέκα να πιστεύουν ότι μπορούν να τα βρουν εύκολα.
Πολλοί μαθητές χρησιμοποιούν παράλληλα και τα δύο είδη, κάτι που —όπως σημειώνουν οι ειδικοί— δυσχεραίνει τη διακοπή και καλλιεργεί ψευδή αίσθηση ασφάλειας.
Τυχερά παιχνίδια: από το πρακτορείο στο κινητό
Ο τζόγος κερδίζει έδαφος στους 16χρονους παρά τους περιορισμούς.
Ένας στους τρεις μαθητές δηλώνει ότι έχει ποντάρει χρήματα τον τελευταίο χρόνο, είτε σε καταστήματα είτε σε διαδικτυακές πλατφόρμες, με την ηλεκτρονική συμμετοχή να αυξάνεται διαρκώς.
Περίπου 7% των παικτών παρουσιάζουν ενδείξεις πιθανού εθισμού.
Η Ελλάδα καταγράφει εκ νέου ποσοστά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (22%), με τους Έλληνες μαθητές να καταλαμβάνουν την τρίτη θέση πίσω από Ισλανδία και Ιταλία.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η ευκολία πρόσβασης, η ανωνυμία του διαδικτύου και η ψευδαίσθηση «παιχνιδιού» καθιστούν τον εντοπισμό του προβλήματος ιδιαίτερα δύσκολο.
Ηλεκτρονικά παιχνίδια και εξάρτηση από οθόνες
Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν πλέον βασικό στοιχείο της καθημερινότητας των εφήβων.
Σχεδόν επτά στους δέκα παίζουν μέσα στην εβδομάδα, ενώ ένας στους δέκα αφιερώνει πάνω από τέσσερις ώρες ημερησίως.
Η συμμετοχή έχει αυξηθεί από 59% το 2019 σε 71% το 2024, με την άνοδο να είναι πιο έντονη στα κορίτσια.
Περίπου ένας στους πέντε δηλώνει ότι παίζει υπερβολικά και δυσκολεύεται να ελέγξει τον χρόνο του.
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: η νέα εξάρτηση
Τα social media καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος της ζωής των 16χρονων.
Σχεδόν οι μισοί μαθητές δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να περιορίσουν τη χρήση τους ή ότι η διάθεσή τους επηρεάζεται όταν μένουν εκτός.
Το ποσοστό όσων εμφανίζουν προβλήματα από την υπερβολική χρήση έχει αυξηθεί από 33% το 2015 σε σχεδόν 50% το 2024.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η συνεχής έκθεση στις πλατφόρμες ενισχύει το άγχος, την απομόνωση και την συναισθηματική εξάρτηση, δημιουργώντας ένα νέο είδος ψηφιακής συμπεριφοράς που δύσκολα αναγνωρίζεται από γονείς και σχολεία.
Πρόληψη η μόνη λύση
Η ESPAD 2024 αποκαλύπτει μια γενιά εφήβων που εκτίθεται όλο και νωρίτερα σε ουσίες, τζόγο και ψηφιακές εξαρτήσεις.
Παρά τη μικρή βελτίωση σε ορισμένους δείκτες, η Ελλάδα παραμένει σταθερά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε κρίσιμες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.
Οι ειδικοί καλούν σε ενίσχυση της πρόληψης στα σχολεία, στήριξη των οικογενειών και προγράμματα ενημέρωσης για τη νέα πραγματικότητα των εφήβων — μια πραγματικότητα όπου η εξάρτηση δεν αφορά μόνο τις ουσίες, αλλά και την ίδια την οθόνη.