Τα σκάνδαλα τα τελευταία 40 χρόνια αποτελούν ένα φαινόμενο που ταλανίζει την ελληνική πολιτική ζωή καθώς μέσα από τις συνεχείς αποκαλύψεις σκανδάλων, αυτά απασχολούν αδιάκοπα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και, κατ’ επέκταση τους πολίτες δημιουργώντας μια ‘δυσωδία’. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι, αφού παρουσιάσει εν συντομία τις βασικές θεωρητικές απόψεις για τα σκάνδαλα, να ερευνήσει τις επιδράσεις τους στην πολιτική ζωή.
Κατ’ αρχάς η λέξη σκάνδαλο προέρχεται από τη λατινική ρίζα “skand” που σημαίνει “αναπηδώ-ξεπηδώ”. Μέσα από τη Λατινική πέρασε στην Αγγλική “scandal’ ενώ σήμερα στα Ελληνικά σημαίνει “παγίδα ή εμπόδιο” ενώ σε γενικές γραμμές σημαίνει παραβάσεις ηθικής τάξης (Τόμσον
2004, σελ. 28-29).
Τα σκάνδαλα χωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες:
1. Ερωτικά σκάνδαλα
2. Οικονομικά σκάνδαλα
3. Σκάνδαλα εξουσίας, “η πιο καθαρή μορφή πολιτικών σκανδάλων” (Τόμσον 2004, σελ. 166)
Ένα σκάνδαλο, επομένως, αποτελεί παραβίαση ενός ηθικού κανόνα από έναν -ή περισσότερους-παραβάτες που λαμβάνει δημοσιότητα (κάποιες φορές βέβαια μπορεί να μην αποκαλυφθούν…μήπως τα πιο μεγάλα και πραγματικά σκάνδαλα δεν αποκαλύπτονται ποτέ;) εκείνο, όμως, που έχει την μεγαλύτερη σημασία είναι το σκάνδαλο να ξεσπά ξαφνικά με ένα είδος μυστηρίου και να υπάρχουν αμυνόμενοι και επιτιθέμενοι ενώ μέσα σε όλα αυτά εμπλέκεται και ο αγώνας για την εξουσία (Moser 1999, σελ. 378).
ΜΜΕ και σκάνδαλα
Πρωταρχικό ρόλο στην αποκάλυψη και δημοσιοποίηση των σκανδάλων διαδραματίζουν τα ΜΜΕ. Μέσω αυτών έλκεται η προσοχή των πολιτών ενώ σημαντικό παράγοντα αποτελεί και το είδος του Μέσου (εφημερίδες, τηλεόραση, Ίντερνετ κ.τ.ό.). Μια άλλη βασική παράμετρος είναι ότι πολλές φορές τα σκάνδαλα προσωποποιούνται με σκοπό να «πέσει» όλο τα βάρος σε ένα πρόσωπο για να προστατευθούν με αυτό τον τρόπο κάποιοι άλλοι πολιτικοί ή και γενικότερα ένα κόμμα ή το πολιτικό σύστημα εξ ολοκλήρου (Moser, 1999, σελ. 381).
Τα ΜΜΕ πρωταγωνιστούν τόσο στην αποκάλυψη και την παρουσίαση των σκανδάλων όσο και στην αποσόβησή τους με αποτέλεσμα να μειώνονται οι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλούνται από αυτά. Οι λόγοι (Moser 1999, σελ. 383) μπορούν να συνοψιστούν στο ότι τα Μέσα παρουσιάζουν μεν τα σκάνδαλα αλλά παράλληλα επιδιώκουν να ακολουθήσουν και το πολιτικό κλίμα και να μην διαταράξουν τις σχέσεις τους με τους πληροφοριοδότες. Επιπλέον, τα σχετιζόμενα με ένα σκάνδαλο γεγονότα παρουσιάζονται όλα, αλλά με βάση στερεότυπα σενάρια
και, κυρίως, μέσω της εικόνας, και, τέλος, θέτουν τις βάσεις για την αποδυνάμωση των σκανδάλων έτσι ώστε να παρουσιαστεί το σκάνδαλο σαν ένα μεμονωμένο γεγονός.
Συνοπτικά (Preiser, 1999, 417-421) η σχέση ΜΜΕ και σκανδάλων θα μπορούσε να επικεντρωθεί στα εξής:
– Χωρίς τα ΜΜΕ δε θα υπήρχαν σκάνδαλα.
– Χωρίς τα ΜΜΕ δεν θα υπήρχε καμιά πολιτική συνείδηση για τα σκάνδαλα
– Τα ΜΜΕ διαφέρουν ως προς τον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται τα σκάνδαλα
– Τα είδη ενημέρωσης διαφέρουν ως προς την επίδραση που έχουν στους αποδέκτες τους. Οι αποδέκτες διαφέρουν ως προς την προτίμησή τους για ορισμένα μέσα ενημέρωσης
– Λόγω των ποικίλων δυνατοτήτων για άμυνα και επεξεργασία, δεν υπάρχει καμία γενική επίδραση από τα ΜΜΕ.
Επιδράσεις των σκανδάλων
Τα σκάνδαλα καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του πολιτικού βίου και πολλές είναι και οι επιδράσεις που αυτά έχουν στην κοινή γνώμη.
Κατ’ αρχάς μέσω των σκανδάλων αποσπάται η προσοχή του κοινού από άλλα θέματα, όμως από την άλλη η διάρκεια του ενδιαφέροντος αυτού είναι μικρή (Preiser, 1999, σελ. 421). Το κοινό αρχικά δείχνει μεγάλη έκπληξη η οποία στη συνέχεια τρέπεται σε αποστροφή ενώ παραμένει η όρεξή του για εντυπωσιακά γεγονότα. Μια άλλη βασική επίπτωση είναι πως παρότι τα ΜΜΕ αποκαλύπτουν και διαφωτίζουν τα γεγονότα των σκανδάλων εντούτοις το κοινό δεν δείχνει να εμπιστεύεται τα ΜΜΕ. Τέλος, μια ακόμη επίπτωση είναι πως με τα σκάνδαλα η γενικότερη
δυσπιστία προς την πολιτική αυξάνεται.
Επιπρόσθετα, λόγω των σκανδάλων ενδέχεται αρκετοί πολίτες να αλλάζουν την εικόνα τους για την πολιτική και τον κόσμο γενικότερα. Όσον αφορά την εκλογική συμπεριφορά στους ψηφοφόρους του κόμματος που εμπλέκεται στο σκάνδαλο γεννιέται ένας σκεπτικισμός ενώ θεωρούν ως υπεύθυνα τα ΜΜΕ που τα χαρακτηρίζουν «κατευθυνόμενα». Οι οπαδοί του αντίπαλου κόμματος νιώθουν μεγαλύτερη αποστροφή ενώ όσοι είναι αντίθετοι με το σύστημα γενικότερα σε κάποιες περιπτώσεις ίσως να μην πάνε για να ψηφήσουν. «Τα σκάνδαλα μπορούν λοιπόν να επηρεάσουν τη ΄διάθεση’ στη χώρα ενώ δεν είναι ανάγκη να υπάρξει μεγάλη μεταβολή στις ‘ψήφους’» (Preiser, 1999, σελ. 435-436).
Μέσα από αυτήν την πολύ σύντομη ανάλυση του θέματος των σκανδάλων εύκολα μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι αυτά παρά το γεγονός ότι αυτά καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του πολιτικού λόγου και των συζητήσεων μεταξύ των πολιτών η επίδρασή τους ολοένα και μειώνεται.
Σταχυολογώντας μερικά από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στη χώρα μας (Κοσκωτάς, Βατοπαίδι, Χρηματιστήριο, υποκλοπές, κ.λπ.) (Παπαδόπουλος 1993, Καστρινάκης 2014) μέχρι και το πιο πρόσφατο, αυτό του ΟΠΕΚΕΠΕ, αντιλαμβανόμαστε ότι περνώντας τα χρόνια οι πολίτες εξοικειώνονται με τα σκάνδαλα και δεν αντιδρούν όπως τα πρώτα χρόνια αλλάζοντας τη συμπεριφορά τους συνολικά και μακροπρόθεσμα και το πολιτικό σκηνικό της χώρας.
Ειδικότερα όπως αναφέρει ο Γαλάνης (1999, σελ. 218-219) “τα σκάνδαλα ασκούν κυρίως μια ισχυρότερη ή επιταχυνόμενη επιρροή όπου ήδη κάτι βρίσκεται σε εξέλιξη για αλλαγή. Ψηφοφόροι που ‘αλλάζουν κόμμα’ και αναποφάσιστοι μπορούν να επηρεαστούν. Τα σκάνδαλα όμως δεν μπορούν να ανατρέψουν μια καθαρή κυβερνητική πλειοψηφία που είναι εμπεδωμένη στην Κοινή Γνώμη. Μπορούν όμως να επιταχύνουν μια διαδικασία και να ενισχύσουν κάποια τάση” Σήμερα φαίνεται να υπάρχει μια “ανοσία” προς τα σκάνδαλα καθώς οι πολίτες τα δέχονται παθητικά χωρίς να αντιδρούν ή να ξεσηκώνονται. Αυτό έχει ως συνέπεια τη μη διατάραξη των λιμναζόντων υδάτων και θα πρέπει να διερευνηθεί από τους επιστήμονες κατά πόσο συνδέεται και με τον “ξύλινο” πολιτικό λόγο των κομμάτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Γαλάνης, Νικ. Γ. (1999). Επικαιρότητα και Πολιτική Ψυχολογία. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός
Καστρινάκης, Κ. (2014). 10 Σκάνδαλα που συγκλόνισαν το Κοινοβούλιο. Αθήνα: Εκδόσεις οσελότος.
Moser, H. (1999). Σκάνδαλα και πολιτική κοινωνικοποίηση: μια προβληματική σχέση. Στο: Γαλάνης, Ν. Γιώργος &
Moser, H. (Εισαγωγή-επιμέλεια). Εισαγωγή στην Πολιτική Ψυχολογία. Αθήνα: Παπαζήση. Σελ. 369-395.
Παπαδόπουλος, Λ. (1993). Το Βρώμικο ’89, το Σκάνδαλο, η συγκυβέρνηση και η παραπομπή.
Preiser, S. (1999). Απόλυτα φυσιολογικές ανθρώπινες αντιδράσεις: Επεξεργασία των σκανδάλων στο πεδίο με τις πολιτικές μεπειρίες που είναι γεμάτο ένταση. Αξίες (Werte) και στάσεις (Einstellungen). Στο: Γαλάνης, Ν.
Γιώργος & Moser, H. (Εισαγωγή-επιμέλεια). Εισαγωγή στην Πολιτική Ψυχολογία. Αθήνα: Παπαζήση. Σελ. 415-450.
Τόμσον, Τζ., (2004). Πολιτικά Σκάνδαλα στην εποχή της εικόνας. (Επιμ: Στέλιος Παπαθανασόπουλος, μετάφρ: Άγγελος Φιλιππάτος). Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη
Ο Δημήτρης Παναγιώτου είναι πτυχιούχος του Τμήματος Δοιήκησης Επιχειρήσεων και Οικονομίας και απόφητος του τμήματος Ι.Ε.Κ. Συντηρητής Ιστορικών Αρχαιολογικών Κτηρίων και Έργων Τέχνης.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του ΚΩΝ\ΝΟΥ
Υποψήφιος Βουλευτής Νομού Θεσπρωτίας
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΣΗ
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΒΕΛΟΠΟΥΛΟΣ
