Τα “Εκατό Κεφάλαια”, αν και παρουσιάζονται σαν αυτοτελή κείμενα, όμως έχουν μια εσωτερική ενότητα, η οποία θα μπορούσε να αποδοθεί και με το συνηθισμένο πεζογραφικό λόγο. Αλλά από τους αγίους Πατέρες, ιδίως τους νηπτικούς, έχει προτιμηθεί η άρραφη μέθοδος των κεφαλαίων για να εκφράζεται έτσι η συγκεκριμένη εμπειρία και για ν’ απομνημονεύονται πιο εύκολα από τους μοναχούς. Επίσης πρέπει να παρατηρηθεί ότι τα έργα του αγίου Διαδόχου διακρίνονται για τη γλωσσική αττική χάρη και το σαφή τρόπο διατυπώσεως.
Όσο και σαφής αν είναι η διατύπωση αγιοπνευματικών εμπειριών, όμως μονάχα με την εσωτερική συγγένεια θα μπορούσαμε να τις αισθανθούμε. Και θα έπρεπε να βρισκόμαστε στην πνευματική κατάσταση του αγίου Διαδόχου, του οποίου η ψυχή ολόκληρη φλεγόταν από την αγάπη του Χριστού, ο νους του ήταν μέσα στην λάμψη του ακτίστου φωτός, η ταπείνωση συγκρατούσε σε αυτογνωσία τον θεωμένο όσιο, το σώμα του συνευφραινόταν μαζί με την ψυχή του, οι πνευματικές θεωρίες διαδέχονταν η μία την άλλη, η προσευχή μέσα στην καρδιά του είχε γίνει φύση, η μυστική ένωσή του με τον Θεό ήταν συνεχής, για να καταλάβουμε με πληρότητα το περιεχόμενο των εμπειριών του.
Και ακριβώς από αυτή την πάμφωτη ερωτική κατάσταση της ψυχής του αγίου Διαδόχουανέβλυσαν τα ηδύτατα “Γνωστικά Κεφάλαια” σαν ουσία και μορφή, που απευθύνονται κυρίως σε μοναχούς, αλλά έχουν κακ γενικότερη σημασία για χρήση απ’ όλη την Εκκλησία, γιατί αναφέρονται στα προβλήματα της χριστιανικής ψυχής, που καλείται από τον Χριστό να ανεβεί όλα τα σκαλοπάτια της χριστιανικής τελειότητας. Αλλά και αν ακόμα δεν κατορθώσει κανείς να γίνει τέλειος σχετικά, πάντως μένει το κέρδος της ήττας που συνεπάγεται την αυτοταπείνωση. Και αυτό είναι ένα κέρδος θετικό.
τα “Γνωστικά Κεφάλαια” υπάρχουν απλανείς λύσεις και ερμηνείες των εσωτερικών προβλημάτων των μοναχών και λαϊκών, διέξοδος στα αδιέξοδα των ψυχών, αιτιολόγηση των διαφόρων ψυχοπαθολογικών φαινομένων, υποδείξεις μέσων θεραπείας, εκτίθεται η κλίμακα της εν Χριστώ ζωής, αποκαλύπτονται τα όργια της μυστικής θεολογίας, αναπτύσσεται η διδασκαλία της νοερής προσευχής και τέλος, δακτυλοδεικτείται ο δρόμος της χαράς, της ειρήνης, της αγάπης, της απάθειας εν αγίων Πνεύματι και της εν θείω φωτί θεώσεως του ανθρώπου.
Όσο για τους “Δέκα Όρους”, αυτοί αποτελούν την ακρότατη έκφραση της εν Χριστώ ζωής, που συνίσταται στην πίστη, σαν απαθή έννοια περί Θεού και σαν εκδημία του νου προς ελπιζόμενα· στην υπομονή, σαν αδιάλειπτη αναμονή του Αόρατου· στην αφιλαργυρία, όταν κανείς δεν θέλει τίποτε· στην επίγνωση του Θεού από εκείνον που αγνοεί τον εαυτό του τελείως επειδή ζει εν Θεώ· στην ταπεινοφροσύνη, που συνίσταται στην λήθη των όσων καλών κάνει· στην αοργησία, σαν επιθυμία θερμή να μην οργίζεται κανείς· στην αγνότητα, που εκφράζεται σαν αίσθηση συνεχούς ενώσεως με τον Θεό· στην αγάπη, που διακρίνεται για την αύξηση της φιλίας προς τους υβρίζοντες· και τέλος, στην αλλοίωση της ψυχής, που προκαλείται από την διαρκή εντρύφηση του Θεού, και στην χαρά από την αναμονή του θανάτου.
Ο άγιος Διάδοχος είναι αναμφίβολλα ένας από τους μεγαλύτερους νηπτικούς πατέρες, που επηρέασε θετικά την μοναστική και πνευματική παράδοση και πλούτισε την ησυχαστική και θεολογική γραμματεία της Εκκλησίας.
Στα «Εκατό γνωστικά κεφάλαια» ο Άγιος Διάδοχος στο προοίμιο του βιβλίου εκθέτει τους «δέκα όρους», που είναι κατά κάποιο τρόπο τα κύρια σημεία του βιβλίου και θα μπορούσαμε κατ’ επέκταση να ισχυρισθούμε ότι είναι οι δέκα όροι της πνευματικής ζωής.
Συγκεκριμένα γράφει:
Πρώτος όρος της πίστεως: Έννοια περί Θεού απαθής.
Δεύτερος όρος της ελπίδος: εκδημία του νου εν αγάπη προς τα ελπιζόμενα.
Τρίτος όρος της υπομονής: Τον αόρατον ως ορατόν ορώντα τοις της διανοίας οφθαλμοίς αδιαλείπτως καρτερείν.
Τέταρτος όρος της αφιλαργυρίας: Ούτω θέλειν το μη έχειν ως θέλειν τις το έχειν.
Πέμπτος όρος της επιγνώσεως: Αγνοείν εαυτόν εν τω εκστήναι τον Θεόν.
Έκτος όρος της ταπεινοφροσύνης: Λήθη των κατορθουμένων προσευχής.
Έβδομος όρος της αοργησίας: Επιθυμία πολλή του μη οργίζεσθαι.
Όγδοος όρος της αγνείας: Αίσθησις αεί κεκολλημένη Θεώ.
Ένατος όρος της αγάπης: Αύξησις φιλίας προς τους υβρίζοντας.
Δέκατος όρος της τελείας αλλοιώσεως: Εν τρυφή Θεού χαράν ηγείσθαι το στυγνόν του θανάτου.
«εθερμάνθη η καρδία μου εντός μου,
και εν τη μελέτη μου εκκαυθήσεται πυρ.
ελάλησα εν γλώσση μου•
εισάκουσον της προσευχής μου, Κύριε,
και της δεήσεως μου, ενώτισαι των δακρύων μου•»
Join the Conversation